Słoweński patriotyzm w okresie socjalistycznej Jugosławii
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTESłoweński patriotyzm w okresie socjalistycznej Jugosławii
Data publikacji: 29.12.2022
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 2022, Volume 17, Issue 4, s. 273 - 290
https://doi.org/10.4467/20843933ST.22.022.17188Autorzy
Słoweński patriotyzm w okresie socjalistycznej Jugosławii
Artykuł stanowi analizę istoty oraz postaci słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii, ze szczególnym uwzględnieniem lat osiemdziesiątych XX wieku (kiedy bardzo wyraźnie daje o sobie znać kryzys idei jugosłowiańskiej). W tekście poruszono kwestie dotyczące form i przejawów patriotyzmu małego liczebnie narodu, jakim są Słoweńcy, którzy przez większą część swoich dziejów znajdowali się pod dominacją większych i silniejszych nacji. Zaprezentowany wywód został podzielony na pięć części. W pierwszej z nich, będącej wstępem do zasadniczej części tekstu, znajduje się krótki zarys ideologicznych podstaw funkcjonowania federacji jugosłowiańskiej, mających znaczenie także dla ówczesnego słoweńskiego patriotyzmu. W tym celu przypomniano najważniejsze idee i wartości propagowane przez titoizm w sferze polityki czy kształcenia, a także wskazano na postępującą narodową i kulturalną emancypację Słoweńców. W drugiej części omówiono fundamentalne dla rozumienia tytułowego zagadnienia poglądy słoweńskich intelektualistów: Edvarda Kocbeka, Primoža Kozaka i Draga Jančara. Stanowią one wyraz głębokiej refleksji nad położeniem małego narodu w specyficznych warunkach wielonarodowej federacji, ale także na tle szerszych (to jest europejskich i amerykańskich) odniesień. Trzecia część wskazuje na jugosłowiański kontekst dyskusji dotyczących słoweńskiego patriotyzmu, który w latach osiemdziesiątych w pozostałych częściach Jugosławii był uważany za nacjonalizm rozbijający jedność federacji. W czwartej części natomiast przytoczono symboliczne formy „miłości do ojczyzny“ w Słowenii (między innymi w turystyce i sporcie), podkreślając ich znaczenie w procesie kształtowania świadomości narodowej. W ostatniej części, będącej także podsumowaniem, zarysowano współczesną perspektywę postrzegania słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii. Podkreślono przede wszystkim odejście od patriotyzmu opartego na uniwersalistycznej ideologii socjalizmu na rzecz patriotyzmu rozumianego jako miłość do ojczystej ziemi.
Slovenian Patriotism in the Socialist Yugoslavia
The article presents an analysis of the essence and form of Slovenian patriotism in the socialist Yugoslavia, with particular emphasis on the 1980s (when the crisis of the Yugoslav idea becomes evident). It deals with issues related to the forms and manifestations of the patriotism of a small nation such as the Slovenes, who for most of their history were under the domination of larger and stronger nations. The argument is divided into five parts. The first, introductory one contains a brief outline of the ideological foundations of the Yugoslav federation, which were also important for the Slovenian patriotism at that time. For this purpose, the most important ideas and values promoted by Titoism in politics and education are recalled, and the progressive national and cultural emancipation of Slovenes is indicated. The second part discusses the views and positions of Slovenian intellectuals (Edvard Kocbek, Primož Kozak and Drago Jančar) fundamental to the understanding of the discussed issue. They are an expression of a deep reflection on the condition and position of a small nation in the specific conditions of a multinational federation, but also with reference to a wider (i.e. European and American) framework. The third part shows the Yugoslav background of discussions on Slovenian patriotism, which, in the rest of Yugoslavia in the 1980s, was considered nationalism shattering the federal unity. In the fourth part, the symbolic forms of “love for the homeland” in Slovenia (including those in tourism and sports) are cited, emphasizing their importance in the process of shaping the national awareness. The last part outlines the contemporary perception of Slovenian patriotism in the period of socialist Yugoslavia. The conclusion emphasizes, above all, the departure from patriotism based on the universalist ideology of socialism in favor of patriotism understood as love for the native land.
słoweński patriotyzm, patriotyzm w Jugosławii, Słoweńcy jako mały naród, słoweńska tożsamość narodowa, słoweńska ojczyzna, Drago Jančar, Josip Vidmar, Primož Kozak, Edvard Kocbek; Slovenian patriotism, patriotism in Yugoslavia, Slovenians as a small nation, Slovenian national identity, Slovenian homeland, Edvard Kocbek
Bogusławska, Magdalena. 2012. „Być jak Josip Broz! Komunistyczny projekt dzieciństwa – przypadek jugosłowiański”. W Komunistyczni bohaterowie, t. 2:
Przemiana, bunt, odrzucenie, red. Magdalena Bogusławska, Zuzanna Grębecka, 13‒33. Warszawa‒Kraków: Wydawnictwo Libron.
Borovnik, Silvija. 2015. “Slovenski narod in država v izabranih esejih Draga Jančarja”. W Država in narod v slovenskem jeziku, literaturi in kulturi. 51. seminar slovenskega jezika, literature in kulture, red. Hotimir Tivadar, 51‒58. Ljubljana: Filozofska fakulteta. Oddelek za slovenistiko, Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik.
Brezovšek, Marjan. 2014. „Razpad Socialistične Federativne Republike Jugoslavije: vloga federalizma in vprašanje sukcesije in suverenosti držav naslednic”. W Aktivno državljanstvo in domovina. Zbornik prispevkov, red. Vladimir Prebilič, Jelena Juran, 27‒44. Ljubljana: Zavod Republike Slovenije za šolstvo.
Brković, Jevrem (red.). 1984. Jugoslovensko rodoljublje danas, t. 3. Titovgrad: Udruženje književnika.
Czyżewski, Krzysztof. 1999. „Drago Jančar – człowiek z obrzeży”. W Drago Jančar. Eseje, przeł. Joanna Pomorska, 5‒21. Sejny: Pogranicze.
Čander, Mitja. 2004. „Między wieżą z kości słoniowej a ulicą: o słoweńskiej kulturze w czasach transformacji”, przeł. Witold Karkos. Opcje. Kwartalnik kulturalny 1/2 (54/55): 6‒13.
Črnič, Aleš. 2019. „Kritika sodobnega slovenskega domoljubja in predlog alternativnega modela progresivnega patriotizma”. Teorija in praksa 56 (1): 118‒133.
Čuček, Filip. 2015. „Slovenski vrhunski šport v jugoslovanskem okviru (1945‒91)”. W Slovenija v Jugoslaviji, red. Zdenko Čepič, 257‒274. Ljubljana: Inštitut za novejšo zgodovino.
Drakulić, Slavenka. 1997. Kako smo preživjeli. Split: Feral Tribune.
Furlan, Boštjan, Ožbej Peterle, Marko Balažić. 2016. Slovenija in pika. Ljubljana: Cankarjeva založba.
Jančar, Drago. 1991. „Srednja Evropa med meteorologijo in utopijo – s pripisom 1990”. W Srednja Evropa, red. Peter Vodopivec, 87‒94. Ljubljana: Mladinska knjiga.
Jančar, Drago. 1999. Eseje, przeł. Joanna Pomorska. Sejny: Pogranicze.
Juhant, Janez. 2001. „Janez Svetina – slovenski rodoljub in duhovni svetovljan”. Apokalipsa: revija za preboj v živo kulturo 48‒50: 333‒338.
Juhant, Janez. 2010. „Janez Svetina (1941‒1991) – zadnja intelektualna žrtev komunizma”. W Janez Juhant. Idejni spopad II. Katoličani in revolucija, 265‒277. Ljubljana: Teološka fakulteta.
Kardelj, Edvard. 1984. Socialistična zveza delovnega ljudstva. Ljubljana: Državna založba.
Kocbek, Edvard. 1940. “Srednja Evropa”. Dejanje: mesečnik za gospodarstvo, kulturo in politiko 3: 89‒92.
Kocbek, Edvard. 2015. „Mali in veliki narodi”. W Zbrano delo, t. 9: Sloboda in nujnost. Eros in seksus, red. Mihael Glavan, 79‒85. Ljubljana: Državna založba Slovenije.
Kos, Marko. 2005. Velika preobrazba Slovenije: miti in realnost. Ljubljana: Nova revija.
Kozak, Primož. 2006. Peter Klepec v Ameriki. Ljubljana: Mladinska knjiga.
Kregar, Tone, red. 2011. Naša država je moja domovina. Celje 1991‒2011, Celje: Muzej novejše zgodovine.
Kubik, Damian. 2017. „Kształtowanie się idei narodu na ziemiach słoweńskich – zarys wybranych problemów”. Slavia Meridionalis (Transfer idei i słowiańskie Bałkany) 17: 1‒19.
Kubik, Damian. 2020a. „Europa (Słowenia). W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 10: Hasła podporządkowane, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 105‒109. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Kubik, Damian. 2020b. „Ojczyzna (Słowenia)”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 8: Kapitalizm, ojczyzna, polityka, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 115‒126. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Kubik, Damian. 2020c. „Polityka (Słowenia)”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 8: Kapitalizm, ojczyzna, polityka, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 185‒198. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Kubik, Damian. 2020d. “Socjalizm (Słowenia)”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 9: Agraryzm, anarchizm, socjalizm, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 175‒186. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Kubik, Damian. 2020e. „Titoizm”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII-XXI wiek), t. 10: Hasła podporządkowane, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 315‒318. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Mandelc, Damjan. 2011. Na mejah nacije. Teorije in prakse nacionalizma. Ljubljana: Znanstvena založba Filozofske fakultete.
Matvejević, Predrag. 1985. „Akademiku Josipu Vidmaru (Zagreb, 28. II 1983)”. W Predrag Matvejević. Otvorena pisma. Moralne vježbe, 73‒79. Zagreb: vlast. nakl.
Potočnjak, Draga. 2013. Skrito povelje: [iz desetdnevne vojne]. Ljubljana: Sanje.
Rupel, Dimitrij. 1993. „Nedokončano osamosvajanje Slovenije ali meditacija o razočaranju”. Nova revija. Mesečnik za kulturo 134‒135 (12): 65‒82.
Sardoč, Mitja. 2014. „Patriotizem v sodobni pluralni družbi: problemi, napetosti in izzivi”. W Aktivno državljanstvo in domovina. Zbornik prispevkov, red. Vladimir Prebilič, Jelena Juran, 9‒25. Ljubljana: Zavod Republike Slovenije za šolstvo.
Simonič, Peter. 2009. Kaj si bo narod mislil? Ritual slovenske državnosti. Ljubljana: Znanstvena založba Filozofske fakultete.
Šaver, Boštjan. 2005. Nazaj v planinski raj. Alpska kultura slovenstva in mitologia Triglava. Ljubljana: Fakulteta za družbene vede.
Škamperle, Igor, red. 1992. Slovenija proti Jugoslaviji, Ljubljana: Mihelač.
Šuler-Galos, Jasmina. 2020. „Swojskość – domačijskost (Słowenia)”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 10: Hasła podporządkowane, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 308‒311. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Tomc, Gregor. 1989. Druga Slovenija: zgodovina mladinskih gibanj na Slovenskem v 20. stoletju. Ljubljana: Univerzitetna konferenca ZSMS, Knjižnica revolucionarne teorije.
Trstenjak, Anton. 1991. „Govor dr. Antona Trstenjaka”. W Aurobindo Šri. Slapovi luči. Misli, utrinki in reki, 243‒245. Celje: Mohorjeva družba.
Wróblewska-Trochimiuk, Ewa. 2020. „Bratstvo i jedinstvo”. W Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach (XVIII‒XXI wiek), t. 10: Hasła podporządkowane, red. Grażyna Szwat-Gyłybowa, Dorota Gil, Lech Miodyński, 30‒33. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – Fundacja Slawistyczna.
Velikonja, Mitja (2007). Evroza: kritika novog evrocentrizma, przeł. Branka Dimitrijević. Beograd: Čigoja štampa.
Vidmar, Josip. 1932. Kulturni problem slovenstva. Ljubljana: Tiskovna zadruga.
Vidmar Horvat, Ksenija. 2009. Zemljevidi vmesnosti: eseji o evropski kulturi in identiteti po koncu hladne vojne. Ljubljana: Sophia.
Vodopivec, Peter, red. 1991. Srednja Evropa, Ljubljana: Mladinska knjiga.
Zajc, Marko. 2015. „Slovenski intelektualci in jugoslovanstvo v osemdesetih letih: izhodišča in teze”. W Slovenija v Jugoslaviji, red. Zdenko Čepič, 241‒255. Ljubljana: Inštitut za novejšo zgodovino.
Informacje: Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 2022, Volume 17, Issue 4, s. 273 - 290
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Słoweński patriotyzm w okresie socjalistycznej Jugosławii
Slovenian Patriotism in the Socialist Yugoslavia
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 29.12.2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 468
Liczba pobrań: 288
Sugerowane cytowania: Chicago